Review
BibTex RIS Cite

Mikroorganizmalar mavi gezegende bizden çok önce vardı: Pandemiler tarihi

Year 2020, Volume: 2 Issue: 2, 53 - 69, 29.06.2020

Ömer Lütfi Tapısız Sadiman Kiykac Altinbas

Abstract

COVID-19 enfeksiyonuna neden olan SARS‑CoV‑2 virüsü Aralık 2019 tarihinde ilk olarak Çin’in Wuhan kentinde tespit edildikten sonra enfekte olan kişi sayısı hızlı bir şekilde artmış ve Dünya Sağlık Örgütü enfeksiyonu 11 Mart 2020’de pandemi olarak deklare etmiştir. Tüm dünyayı ve insanlığı tehdit eden COVID-19 enfeksiyonu ile savaşımız halen devam etmektedir. İnsanlık tarihine bakıldığı zaman, bundan yaklaşık 12,000 yıl önce meydana gelen tarım devriminden sonra gerçekleşen yerleşik hayata geçme ve hayvanların evcilleştirilmesi çeşitliliğinin (keçi, koyun, domuz, sığır, kümes hayvanları, at, eşek, deve vb.) artması neticesinde mikroorganizmalar ile insanlığın daha fazla iletişime geçtiğini görmekteyiz. Sonrasında birçok mikroorganizma hayvanlardan insanlara bulaşmış ve yerleşik düzen ile birlikte yaşayan insan toplulukları, insandan insana bulaşlar ile salgınlarla tanışmıştır. Bu salgınlar dünya tarihinde periyodik olarak yaşanmış ve birçok açıdan insanlığa, topluluklara, ülkelere, imparatorluklara ve nihayetinde dünyaya yön vermişlerdir. Bu derlemede; üzerinde yaşadığımız gezegen dünyamızda mikroorganizmaların ve insanlığın oluşumuna paralel olarak gözlenen ve insanlığı derinden etkileyen salgınların ve pandemilerin tarihsel açıdan sunulması amaçlanmıştır. Ayrıca günümüzde yaşanan COVID-19 pandemisine değinilecek ve gelecek ile ilgili alınması gereken dersler ve önlemler vurgulanacaktır.

Keywords

Dünya pandemi salgın enfeksiyon tarih COVID-19 koronavirüs

References

  • COVID-19 pandemic. Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/COVID-19_pandemic (Erişim: 14.06.2020)
  • Bell J. The Earth Book. From the beginning to the end of our planet 250 milestones in the history of eath sciences. c. 30,000 BCE, Domestication of animals, Sterling New York, 2019, ISBN: 978-1-4549-3555-1, pp. 73-75.
  • Endemik (tıp). Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Endemik_(t%C4%B1p) (Erişim: 14.06.2020)
  • Salgın. Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Salg%C4%B1n (Erişim: 14.06.2020)
  • Pandemi. Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Pandemi (Erişim: 14.06.2020)
  • Principles of Epidemiology in Public Health Practice, Third Edition An Introduction to Applied Epidemiology and Biostatistics, Lesson 1: Introduction to Epidemiology, Section 11: Epidemic Disease Occurrence, May 18, 2012. https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson1/section11.html (Erişim 14.06.2020)
  • Türk Dil Kurumu Sözçükleri “Karantina. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 14.06.2020)
  • LePan N. Visualizing the History of Pandemics. https://www.visualcapitalist.com/history-of-pandemics-deadliest/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Big Bang. National Schools' Observatory, 2020. https://www.schoolsobservatory.org/learn/astro/cosmos/bigbang (Erişim: 14.06.2020)
  • Big Bang. Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Big_Bang (Erişim: 14.06.2020)
  • Bell J. The Earth Book. From the beginning to the end of our planet 250 milestones in the history of eath sciences. c. 3.8 Billion BCE?, Life on Earth., Sterling New York, 2019, ISBN: 978-1-4549-3555-1, pp. 73-75.
  • Davis N. Oldest fossils on Earth discovered in 3.7bn-year-old Greenland rocks. The Guardian, 31 Aug 2016 [Internet], Available from: https://www.theguardian.com/science/2016/aug/31/oldest-fossils-on-earth-discovered-in-37bn-year-old-greenland-rocks-stromatolites (Erişim: 14.06.2020)
  • Rajkumar. Cyanobacteria : General Characters & Economic Importance. Exam Preparation, Bacteria / Microbiology / Cyanobacteria : General Characters & Economic Importance, 2017. http://bioexampreparation.blogspot.com/2017/10/cyanobacteria-general-characters-economic-importance.html (Erişim: 14.06.2020)
  • Canfield DE. Oxygen: A four Billion Year History. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press, 2014.
  • Zimmer C. Scientists Unveil New “Tree of Life”, [Internet] New York Times, April 11, 2016, Available from: https://www.nytimes.com/2016/04/12/science/scientists-unveil-new-tree-of-life.html?smid=pl-share (Erişim: 14.06.2020)
  • Margulis L, Sagan D. Origins of Sex: Three Billion Years of Genetic Recombination. New Haven: Yale Univ. Press, 1990.
  • Bell J. The Earth Book. From the beginning to the end of our planet 250 milestones in the history of eath sciences., Sterling New York, 2019, ISBN: 978-1-4549-3555-1, pp. 105-288.
  • Jarus O. 20 of the worst epidemics and pandemics in history. Live Science, All About History March 20, 2020. https://www.livescience.com/worst-epidemics-and-pandemics-in-history.html (Erişim 14.06.2020)
  • Choi CQ. Ancient, Unknown Strain of Plague Found in 5,000-Year-Old Tomb in Sweden. Live Science, December 06, 2018. https://www.livescience.com/64246-ancient-plague-swedish-tomb.html (Erişim: 14.06.2020)
  • Leitch C. The Plague May Have led to the Decline of Neolithic Settlements. Labroots, December 08, 2018. https://www.labroots.com/trending/genetics-and-genomics/13466/plague-led-decline-neolithic-settlements (Erişim: 14.06.2020)
  • A Plague in an ancient City (Athens), Michiel Sweerts, c. 1652–1654. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plague_in_an_Ancient_City_LACMA_AC1997.10.1_(1_of_2).jpg (Erişim: 14.06.2020)
  • Günata G. Büyük Atina Vebası Demokrasinin Çöküşünü Hazırladı. Arkeofili, 9 Nisan 2020. https://arkeofili.com/buyuk-atina-vebasi-demokrasinin-cokusunu-hazirladi/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Özhasar H. Tarihin en büyük salgınları. Antoninus (Galen) Vebası. Anadolu Eğitim ve Davet Gönüllüleri Platformu. 20 Nisan 2020. https://www.anadoluplatformu.org.tr/makaleler/huseyin-ozhazar-makaleler/tarihin-en-buyuk-salginlari/2-antoninus-galen-vebasi/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Justinianus Veba Salgını. Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Justinianus_Veba_Salg%C4%B1n%C4%B1 (Erişim: 14.06.2020)
  • Özhasar H. Tarihin en büyük salgınları. Jüstinyen Veba Salgını (541-542) . Anadolu Eğitim ve Davet Gönüllüleri Platformu. 20 Nisan 2020. https://www.anadoluplatformu.org.tr/makaleler/huseyin-ozhazar-makaleler/tarihin-en-buyuk-salginlari/3-justinyen-veba-salgini-541-542/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Özhasar H. Tarihin en büyük salgınları. Kara Veba Salgını (1346-1350) . Anadolu Eğitim ve Davet Gönüllüleri Platformu. 20 Nisan 2020. https://www.anadoluplatformu.org.tr/makaleler/huseyin-ozhazar-makaleler/tarihin-en-buyuk-salginlari/5-kara-veba-1346-1350/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Lewis-Stempel J. England: the autobiography: 2,000 years of English history by those who saw it happen. London: Penguin. 2006, p. 76. ISBN 9780141019956. “Flagellants Come To London, Michaelmas 1349. Robert of Avesbury.”
  • Byfield T. Renaissance: God in Man, A.D. 1300 to 1500: But Amid Its Splendors, Night Falls on Medieval Christianity, Christian History Project, 2010, p. 37. ISBN 0-9689873-8-9.
  • Koronavirüs: Tarihin akışını değiştiren beş salgın. BBC News, Türkçe, 20 Mart 2020. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51970490 (Erişim: 14.06.2020)
  • History of smallpox. Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_smallpox#cite_note-smallpxchart-31 (Erişim: 14.06.2020)
  • Riedel S. Edward Jenner and the history of smallpox and vaccination. Proc (Bayl Univ Med Cent). 2005;18(1):21–25.
  • Ataç Ö, Aker AA. Aşı karşıtlığı. SD, Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Platformu. 28.08.2014. http://www.sdplatform.com/Dergi/777/Asi-karsitligi.aspx (Erişim: 14.06.2020)
  • Yaşayanlar İ. Bir hastalık olarak kolera ve tarihte kolera pandemileri. Toplumsal Tarih 296 Ağustos 2018, p. 49-55.
  • Olcaycan E. 100 yıl önce 100 milyon kişiyi öldüren İspanyol Gribi'nin üzerindeki sır perdesi aralanamıyor. Euronews, 04/01/2019. https://tr.euronews.com/2019/01/04/100-yil-once-100-milyon-kisiyi-olduren-ispanyol-gribi-nin-sir-perdesi-aralanamiyor (Erişim: 10.06.2020)
  • Özata Metin. Atatürk ve Tıbbiyeliler, Umay Yayınları, 2007-07-16. ISBN: 9758913275.
  • Dünya Sağlık Örgütü ve Türkiye ile İlişkileri. T.C. Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Eylül 1997, p. 5.
  • Aktan S. Tarihteki en ölümcül salgın hastalıklar neden ortaya çıktı ve nasıl sona erdi? Euronews, 12/05/2020. https://tr.euronews.com/2020/05/12/tarihteki-en-olumcul-salginlar-hangileriydi-neden-olustular-ve-nasil-sona-erdiler (Erişim 14.06.2020)
  • 1968 Pandemic (H3N2 virus). Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Immunization and Respiratory Diseases (NCIRD), January 2, 2019. https://www.cdc.gov/flu/pandemic-resources/1968-pandemic.html (Erişim: 14.06.2020)
  • Rogers K, Dude A, Siliciano R, Dorwick K. AIDS. Encyclopedia Britannica, Updated: Feb 25, 2020. https://www.britannica.com/science/AIDS (Erişim 12.06.2020)
  • HIV/AIDS. Data and statistics, World Health Organization, 2018. https://www.who.int/hiv/data/en/ (Erişim: 14.06.2020)
  • The Editors of Encyclopaedia Britannica. SARS. Encyclopedia Britannica, Updated: Mar 04, 2020. https://www.britannica.com/science/SARS (Erişim: 14.06.2020)
  • Kayhan M. İnsanlık Tarihinin Seyrini Değiştiren 11 Salgın Hastalık. Arkeofili, 14 Mart 2020. https://arkeofili.com/insanlik-tarihinin-seyrini-degistiren-11-salgin-hastalik/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV). MERS Monthly Summary, November 2019. World Health Organization, 2019. https://www.who.int/emergencies/mers-cov/en/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Chowdhury SD, Oommen AM. Epidemiology of COVID-19. J Digest Endosc 2020;11:3-7.
  • Ak Ö. Soğuk Algınlığından Ölümcül Salgına! Küresel Kabus. Coronavirüs ve COVID-19. Bilim ve Teknik Mart 2020 p. 12-27.
  • Menachery VD, Jr Yount BL, Debbink K, et al. A SARS-like cluster of circulating bat coronaviruses shows potential for human emergence. Nat Med 2015;21(12):1508-13. doi: 10.1038/nm.3985.
  • Beaumont P. Where did COVID-19 come from? What we know about its origins. The Guardian, 1 May 2020. https://www.theguardian.com/world/2020/may/01/could-covid-19-be-manmade-what-we-know-about-origins-trump-chinese-lab-coronavirus (Erişim: 13.06.2020)
  • Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF. The proximal origin of SARS-CoV-2. Nat Med 2020;26(4):450-52. doi: 10.1038/s41591-020-0820-9.
  • Türkiye’deki güncel durum. Türkiye günlük koronavirüs tablosu. https://covid19.saglik.gov.tr/ (Erişim: 15.06.2020)
  • Bakırcı ÇM. COVID-19 Koronavirüs Hastalığı (2019-nCoV, SARS-CoV-2). Evrim Ağacı, 23 Ocak 2020. https://evrimagaci.org/covid19-koronavirus-hastaligi-2019ncov-sarscov2-8217 (Erişim: 14.06.2020)
  • Comparative Fatality Rate with reference to China Wuhan Coronovirus. Euclid Global Health, EUCLID's Intergovernmental School of Global Health and Bioethics, February 8, 2020. https://globalhealth.euclid.int/comparative-fatality-rate-with-reference-to-china-wuhan-coronovirus/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Hurford P, Davis MA. How long does it take to research and develop a new vaccine? Effective Altruism Forum, 29th Jun 2017. https://forum.effectivealtruism.org/posts/8qMDseJTE3vCFiYec/how-long-does-it-take-to-research-and-develop-a-new-vaccine (Erişim: 14.06.2020)

Microorganisms existed before us on the blue planet: The history of pandemics

Year 2020, Volume: 2 Issue: 2, 53 - 69, 29.06.2020

Ömer Lütfi Tapısız Sadiman Kiykac Altinbas

Abstract

After the SARS‑CoV‑2 virus causing COVID-19 infection was first detected in Wuhan, China in December 2019, the number of infected people rapidly increased, and the World Health Organization declared the infection as a pandemic on March 11, 2020. Our war against the COVID–19 infection, which threatens the whole world and humanity, is continuing. When we look at the history of the humanity, microorganisms and the humanity were more related with each other as a result of increasing the diversity (goat, sheep, pig, cattle, poultry, horse, donkey, camel, etc.) of the settled life and domestication of animals after the agricultural revolution that occurred about 12,000 years ago. Afterwards, many microorganisms were transmitted from animals to human, and communities of humans met the pandemics by the human to human infections. These outbreaks have occurred periodically in the history of the world, and in many respects have directed the humanity, communities, countries, empires and ultimately the world. In this review; we aimed to present the historical aspect of pandemics, and pandemics observed in parallel with the formation of microorganisms and humanity in our planet world that we live on. Besides, the current COVID-19 pandemic will be discussed, and the lessons and precautions to be taken will be emphasized.

Keywords

World pandemics epidemics infection history COVID-19 coronavirus

References

  • COVID-19 pandemic. Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/COVID-19_pandemic (Erişim: 14.06.2020)
  • Bell J. The Earth Book. From the beginning to the end of our planet 250 milestones in the history of eath sciences. c. 30,000 BCE, Domestication of animals, Sterling New York, 2019, ISBN: 978-1-4549-3555-1, pp. 73-75.
  • Endemik (tıp). Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Endemik_(t%C4%B1p) (Erişim: 14.06.2020)
  • Salgın. Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Salg%C4%B1n (Erişim: 14.06.2020)
  • Pandemi. Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Pandemi (Erişim: 14.06.2020)
  • Principles of Epidemiology in Public Health Practice, Third Edition An Introduction to Applied Epidemiology and Biostatistics, Lesson 1: Introduction to Epidemiology, Section 11: Epidemic Disease Occurrence, May 18, 2012. https://www.cdc.gov/csels/dsepd/ss1978/lesson1/section11.html (Erişim 14.06.2020)
  • Türk Dil Kurumu Sözçükleri “Karantina. https://sozluk.gov.tr/ (Erişim: 14.06.2020)
  • LePan N. Visualizing the History of Pandemics. https://www.visualcapitalist.com/history-of-pandemics-deadliest/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Big Bang. National Schools' Observatory, 2020. https://www.schoolsobservatory.org/learn/astro/cosmos/bigbang (Erişim: 14.06.2020)
  • Big Bang. Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Big_Bang (Erişim: 14.06.2020)
  • Bell J. The Earth Book. From the beginning to the end of our planet 250 milestones in the history of eath sciences. c. 3.8 Billion BCE?, Life on Earth., Sterling New York, 2019, ISBN: 978-1-4549-3555-1, pp. 73-75.
  • Davis N. Oldest fossils on Earth discovered in 3.7bn-year-old Greenland rocks. The Guardian, 31 Aug 2016 [Internet], Available from: https://www.theguardian.com/science/2016/aug/31/oldest-fossils-on-earth-discovered-in-37bn-year-old-greenland-rocks-stromatolites (Erişim: 14.06.2020)
  • Rajkumar. Cyanobacteria : General Characters & Economic Importance. Exam Preparation, Bacteria / Microbiology / Cyanobacteria : General Characters & Economic Importance, 2017. http://bioexampreparation.blogspot.com/2017/10/cyanobacteria-general-characters-economic-importance.html (Erişim: 14.06.2020)
  • Canfield DE. Oxygen: A four Billion Year History. Princeton, NJ: Princeton Univ. Press, 2014.
  • Zimmer C. Scientists Unveil New “Tree of Life”, [Internet] New York Times, April 11, 2016, Available from: https://www.nytimes.com/2016/04/12/science/scientists-unveil-new-tree-of-life.html?smid=pl-share (Erişim: 14.06.2020)
  • Margulis L, Sagan D. Origins of Sex: Three Billion Years of Genetic Recombination. New Haven: Yale Univ. Press, 1990.
  • Bell J. The Earth Book. From the beginning to the end of our planet 250 milestones in the history of eath sciences., Sterling New York, 2019, ISBN: 978-1-4549-3555-1, pp. 105-288.
  • Jarus O. 20 of the worst epidemics and pandemics in history. Live Science, All About History March 20, 2020. https://www.livescience.com/worst-epidemics-and-pandemics-in-history.html (Erişim 14.06.2020)
  • Choi CQ. Ancient, Unknown Strain of Plague Found in 5,000-Year-Old Tomb in Sweden. Live Science, December 06, 2018. https://www.livescience.com/64246-ancient-plague-swedish-tomb.html (Erişim: 14.06.2020)
  • Leitch C. The Plague May Have led to the Decline of Neolithic Settlements. Labroots, December 08, 2018. https://www.labroots.com/trending/genetics-and-genomics/13466/plague-led-decline-neolithic-settlements (Erişim: 14.06.2020)
  • A Plague in an ancient City (Athens), Michiel Sweerts, c. 1652–1654. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Plague_in_an_Ancient_City_LACMA_AC1997.10.1_(1_of_2).jpg (Erişim: 14.06.2020)
  • Günata G. Büyük Atina Vebası Demokrasinin Çöküşünü Hazırladı. Arkeofili, 9 Nisan 2020. https://arkeofili.com/buyuk-atina-vebasi-demokrasinin-cokusunu-hazirladi/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Özhasar H. Tarihin en büyük salgınları. Antoninus (Galen) Vebası. Anadolu Eğitim ve Davet Gönüllüleri Platformu. 20 Nisan 2020. https://www.anadoluplatformu.org.tr/makaleler/huseyin-ozhazar-makaleler/tarihin-en-buyuk-salginlari/2-antoninus-galen-vebasi/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Justinianus Veba Salgını. Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Justinianus_Veba_Salg%C4%B1n%C4%B1 (Erişim: 14.06.2020)
  • Özhasar H. Tarihin en büyük salgınları. Jüstinyen Veba Salgını (541-542) . Anadolu Eğitim ve Davet Gönüllüleri Platformu. 20 Nisan 2020. https://www.anadoluplatformu.org.tr/makaleler/huseyin-ozhazar-makaleler/tarihin-en-buyuk-salginlari/3-justinyen-veba-salgini-541-542/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Özhasar H. Tarihin en büyük salgınları. Kara Veba Salgını (1346-1350) . Anadolu Eğitim ve Davet Gönüllüleri Platformu. 20 Nisan 2020. https://www.anadoluplatformu.org.tr/makaleler/huseyin-ozhazar-makaleler/tarihin-en-buyuk-salginlari/5-kara-veba-1346-1350/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Lewis-Stempel J. England: the autobiography: 2,000 years of English history by those who saw it happen. London: Penguin. 2006, p. 76. ISBN 9780141019956. “Flagellants Come To London, Michaelmas 1349. Robert of Avesbury.”
  • Byfield T. Renaissance: God in Man, A.D. 1300 to 1500: But Amid Its Splendors, Night Falls on Medieval Christianity, Christian History Project, 2010, p. 37. ISBN 0-9689873-8-9.
  • Koronavirüs: Tarihin akışını değiştiren beş salgın. BBC News, Türkçe, 20 Mart 2020. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51970490 (Erişim: 14.06.2020)
  • History of smallpox. Wikipedia, the free encyclopedia. https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_smallpox#cite_note-smallpxchart-31 (Erişim: 14.06.2020)
  • Riedel S. Edward Jenner and the history of smallpox and vaccination. Proc (Bayl Univ Med Cent). 2005;18(1):21–25.
  • Ataç Ö, Aker AA. Aşı karşıtlığı. SD, Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Platformu. 28.08.2014. http://www.sdplatform.com/Dergi/777/Asi-karsitligi.aspx (Erişim: 14.06.2020)
  • Yaşayanlar İ. Bir hastalık olarak kolera ve tarihte kolera pandemileri. Toplumsal Tarih 296 Ağustos 2018, p. 49-55.
  • Olcaycan E. 100 yıl önce 100 milyon kişiyi öldüren İspanyol Gribi'nin üzerindeki sır perdesi aralanamıyor. Euronews, 04/01/2019. https://tr.euronews.com/2019/01/04/100-yil-once-100-milyon-kisiyi-olduren-ispanyol-gribi-nin-sir-perdesi-aralanamiyor (Erişim: 10.06.2020)
  • Özata Metin. Atatürk ve Tıbbiyeliler, Umay Yayınları, 2007-07-16. ISBN: 9758913275.
  • Dünya Sağlık Örgütü ve Türkiye ile İlişkileri. T.C. Sağlık Bakanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Eylül 1997, p. 5.
  • Aktan S. Tarihteki en ölümcül salgın hastalıklar neden ortaya çıktı ve nasıl sona erdi? Euronews, 12/05/2020. https://tr.euronews.com/2020/05/12/tarihteki-en-olumcul-salginlar-hangileriydi-neden-olustular-ve-nasil-sona-erdiler (Erişim 14.06.2020)
  • 1968 Pandemic (H3N2 virus). Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Immunization and Respiratory Diseases (NCIRD), January 2, 2019. https://www.cdc.gov/flu/pandemic-resources/1968-pandemic.html (Erişim: 14.06.2020)
  • Rogers K, Dude A, Siliciano R, Dorwick K. AIDS. Encyclopedia Britannica, Updated: Feb 25, 2020. https://www.britannica.com/science/AIDS (Erişim 12.06.2020)
  • HIV/AIDS. Data and statistics, World Health Organization, 2018. https://www.who.int/hiv/data/en/ (Erişim: 14.06.2020)
  • The Editors of Encyclopaedia Britannica. SARS. Encyclopedia Britannica, Updated: Mar 04, 2020. https://www.britannica.com/science/SARS (Erişim: 14.06.2020)
  • Kayhan M. İnsanlık Tarihinin Seyrini Değiştiren 11 Salgın Hastalık. Arkeofili, 14 Mart 2020. https://arkeofili.com/insanlik-tarihinin-seyrini-degistiren-11-salgin-hastalik/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV). MERS Monthly Summary, November 2019. World Health Organization, 2019. https://www.who.int/emergencies/mers-cov/en/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Chowdhury SD, Oommen AM. Epidemiology of COVID-19. J Digest Endosc 2020;11:3-7.
  • Ak Ö. Soğuk Algınlığından Ölümcül Salgına! Küresel Kabus. Coronavirüs ve COVID-19. Bilim ve Teknik Mart 2020 p. 12-27.
  • Menachery VD, Jr Yount BL, Debbink K, et al. A SARS-like cluster of circulating bat coronaviruses shows potential for human emergence. Nat Med 2015;21(12):1508-13. doi: 10.1038/nm.3985.
  • Beaumont P. Where did COVID-19 come from? What we know about its origins. The Guardian, 1 May 2020. https://www.theguardian.com/world/2020/may/01/could-covid-19-be-manmade-what-we-know-about-origins-trump-chinese-lab-coronavirus (Erişim: 13.06.2020)
  • Andersen KG, Rambaut A, Lipkin WI, Holmes EC, Garry RF. The proximal origin of SARS-CoV-2. Nat Med 2020;26(4):450-52. doi: 10.1038/s41591-020-0820-9.
  • Türkiye’deki güncel durum. Türkiye günlük koronavirüs tablosu. https://covid19.saglik.gov.tr/ (Erişim: 15.06.2020)
  • Bakırcı ÇM. COVID-19 Koronavirüs Hastalığı (2019-nCoV, SARS-CoV-2). Evrim Ağacı, 23 Ocak 2020. https://evrimagaci.org/covid19-koronavirus-hastaligi-2019ncov-sarscov2-8217 (Erişim: 14.06.2020)
  • Comparative Fatality Rate with reference to China Wuhan Coronovirus. Euclid Global Health, EUCLID's Intergovernmental School of Global Health and Bioethics, February 8, 2020. https://globalhealth.euclid.int/comparative-fatality-rate-with-reference-to-china-wuhan-coronovirus/ (Erişim: 14.06.2020)
  • Hurford P, Davis MA. How long does it take to research and develop a new vaccine? Effective Altruism Forum, 29th Jun 2017. https://forum.effectivealtruism.org/posts/8qMDseJTE3vCFiYec/how-long-does-it-take-to-research-and-develop-a-new-vaccine (Erişim: 14.06.2020)
There are 52 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Obstetrics and Gynaecology
Journal Section Review Article
Authors

Ömer Lütfi Tapısız

Sadiman Kiykac Altinbas 0000-0003-2773-9641

Publication Date June 29, 2020
Acceptance Date June 22, 2020
Published in Issue Year 2020 Volume: 2 Issue: 2

Cite

APA Tapısız, Ö. L., & Kiykac Altinbas, S. (2020). Mikroorganizmalar mavi gezegende bizden çok önce vardı: Pandemiler tarihi. Türk Kadın Sağlığı Ve Neonatoloji Dergisi, 2(2), 53-69.
AMA Tapısız ÖL, Kiykac Altinbas S. Mikroorganizmalar mavi gezegende bizden çok önce vardı: Pandemiler tarihi. Türk Kadın Sağlığı ve Neonatoloji Dergisi. June 2020;2(2):53-69.
Chicago Tapısız, Ömer Lütfi, and Sadiman Kiykac Altinbas. “Mikroorganizmalar Mavi Gezegende Bizden çok önce vardı: Pandemiler Tarihi”. Türk Kadın Sağlığı Ve Neonatoloji Dergisi 2, no. 2 (June 2020): 53-69.
EndNote Tapısız ÖL, Kiykac Altinbas S (June 1, 2020) Mikroorganizmalar mavi gezegende bizden çok önce vardı: Pandemiler tarihi. Türk Kadın Sağlığı ve Neonatoloji Dergisi 2 2 53–69.
IEEE Ö. L. Tapısız and S. Kiykac Altinbas, “Mikroorganizmalar mavi gezegende bizden çok önce vardı: Pandemiler tarihi”, Türk Kadın Sağlığı ve Neonatoloji Dergisi, vol. 2, no. 2, pp. 53–69, 2020.
ISNAD Tapısız, Ömer Lütfi - Kiykac Altinbas, Sadiman. “Mikroorganizmalar Mavi Gezegende Bizden çok önce vardı: Pandemiler Tarihi”. Türk Kadın Sağlığı ve Neonatoloji Dergisi 2/2 (June 2020), 53-69.
JAMA Tapısız ÖL, Kiykac Altinbas S. Mikroorganizmalar mavi gezegende bizden çok önce vardı: Pandemiler tarihi. Türk Kadın Sağlığı ve Neonatoloji Dergisi. 2020;2:53–69.
MLA Tapısız, Ömer Lütfi and Sadiman Kiykac Altinbas. “Mikroorganizmalar Mavi Gezegende Bizden çok önce vardı: Pandemiler Tarihi”. Türk Kadın Sağlığı Ve Neonatoloji Dergisi, vol. 2, no. 2, 2020, pp. 53-69.
Vancouver Tapısız ÖL, Kiykac Altinbas S. Mikroorganizmalar mavi gezegende bizden çok önce vardı: Pandemiler tarihi. Türk Kadın Sağlığı ve Neonatoloji Dergisi. 2020;2(2):53-69.
 Download Cover Image