BibTex RIS Kaynak Göster

Glokom hastalarının depresyon ve anksiyete belirti düzeyleri ile başa çıkma tutumları

Yıl 2013, Cilt: 35 Sayı: 1, 39 - 50, 22.03.2013

Selma Çetinkaya Ayşe Vural Özeç Deniz Özdemir Önder Kavakcı Haldun Sümer Haydar Erdoğan

Öz

Özet

Amaç. Glokom genellikle ileri yaşlarda görülen, tedavi edilmezse körlükle sonuçlanan kronik bir hastalıktır. Bu çalışma glokom hastalarının depresyon ve anksiyete belirti düzeyleri ile başa çıkma tutumlarını değerlendirmek amacıyla yapılmıştır. Yöntemler. Kesitsel bir araştırma olarak planlanan çalışma Kasım 2007-Mayıs 2009 tarihleri arasında Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Uygulama ve Araştırma Hastanesi Göz Ana Bilim Dalı glokom birimine başvuran glokom hastalarında yapılmıştır. Çalışmaya 170 glokom hastasından 144’ü (%84,7) alınmıştır. Kontrol grubu olarak, kronik hastalıklar nedeniyle diğer polikliniklerde takip edilen 152 hasta alınmıştır. Veriler anket yöntemi ile toplanmıştır. Ankette hastaların sosyodemografik özelliklerini, glokom hastalığı ile ilgili bilgileri ve psikolojik durumunu değerlendiren sorular sorulmuştur. Psikolojik değerlendirmede, Beck Depresyon Ölçeği (BDÖ), Durumluk ve Sürekli Kaygı Ölçeği (STAI-I, STAI-II) ve Başa Çıkma Tutumlarını Değerlendirme Ölçeği (BÇTDÖ) kullanılmıştır. Bulgular. Çalışma grubu ile kontrol grubunun BDÖ, STAI-I ve STAI-II puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmiştir (p<0,05). Çalışmaya katılan hastalarda kesme puanı üzerinde grubunda depresyon belirtileri görülme düzeyi %45,8, kontrol grubunda %38,5’dir. Çalışma ve kontrol grubundaki kadın hastaların depresyon puan ortalamaları erkek hastalara göre anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur (p<0,05). Çalışmada her iki grubun en sık duygusal odaklı başa çıkma tutumlarını kullandıkları saptanmıştır. Duygusal başa çıkma yöntemlerinden ilk sırayı dini olarak başa çıkma, ikinci sırayı pozitif yeniden yorumlama ve gelişme yöntemi almıştır. Üçüncü olarak sorun odaklı başa çıkma yöntemlerinden çalışma grubunda aktif başa çıkma, kontrol grubunda yararlı sosyal destek kullanma yöntemi takip etmiştir. Gruplar arasında inkar dışında diğer baş etme yöntemleri arasında istatistiksel olarak anlamlı fark tespit edilmiştir (p<0,05). Sonuç. Glokom hastalarında depresyon ve anksiyete oldukça sık görülen ruhsal hastalıklardandır. Bu nedenle hasta grubunun düzenli göz muayeneleri ile birlikte psikiyatrik değerlendirmeye ve tedaviye alınması gerekmektedir.

Anahtar sözcükler: Glokom, depresyon, anksiyete, başa çıkma tutumu

 

Abstract

Aim. Glaucoma is usually seen in older age, resulting in a chronic disease leading to blindness if not treated. This study was performed to evaluate depression and anxiety symptoms levels as well as coping strategy in glaucoma patients. Methods. This study, which was a descriptive cross-sectional research, was performed with 144 glaucoma patients out of 170 who were admitted to Cumhuriyet School of Medicine, Department of Practice and Research Hospital eye unit between November 2007 and May 2009. As a control group, 152 patients whose were admitted to other out patients clinics with different chronic disorders were taken. The data were collected by questionnaire method. Questions were asked to determine the demographic profile and psychological status of the patients as well as their knowledge about glaucoma. Beck Depression Inventory and State-Trait Anxiety Inventory I-II (STAI-I, STAI-II) and Coping Strategies with Stress Inventory (COPE) were used for psychological evaluation. Results. There was a statistically significant difference between study and control group in terms of BDI, STAI-I and STAI-II mean points (p<0.05). In patients of study group, incidence of depression symptoms over the cut point was 45.8% while it was 38.5% in the control group. In both groups, avarage depression points of women patients were found to be significantly higher compared to male patients (p<0.05). The most frequent overcoming methods in the study group were overcome religiously, positive reevaluation and progress, active overcoming, respectively. In control group, it was overcome religiously, positive reevaluation and progress, and getting social support. It has been found that emotional-focused coping was the most used method in both groups. Within the emotional coping methods, relegious coping was in the first place and positive interpretation and development was in the second place. In the third place, as problem focused coping methods, it was active coping in the study group whereas it was beneficial social support in the control group. In terms of overcoming methods, there was statistically significant difference between groups except denial (p<0.05). Conclusion. Glaucoma commonly causes depression and anxiety in patients. Therefore, during regular eye examinations of glaucoma patients, psychiatric evaluation and treatment should be performed.

Keywords: Glaucoma, depression, anxiety, coping strategie

Anahtar Kelimeler

Glokom depresyon anksiyete başa çıkma tutumu

Kaynakça

  • Thylefors B, Negrel AD. The global impact of glaucoma. Bulletin of the World Health Organization 1997; 72: 323-6.
  • Hikmet Özçetin. Klinik göz hastalıkları. Nobel kitabevleri 2003; s: 154-5.
  • Leske MC. The Epidemiology of open-angle glaucoma: a review. Am J Epidemiology 1983; 118: 166-91.
  • Karlıdağ R, Ünal S, Evereklioğlu C, Sipahi B, Er H, Yoloğlu S. Stressful life events, anxiety, depression and coping mechanisms in patients with Behçet's disease. J Eur Acad Dermatol Venereol 2003; 17: 670-5.
  • McGwin G Jr, Li J, McNeal S, Owsley C. The impact of cataract surgery on depression among older adults. Ophthalmic Epidemiol 2003; 10: 303-13.
  • Wilson Mr, Coleman AL, Yu F, Fong Sasaki I, Bing EG, Kim MH. Depression in patients with glaucoma as measured by self-report surveys. Ophthalmology 2002; 109: 1018-22.
  • Elbozan Cumurcu B, Cumurcu T, Çam Çelikel F, Etikan İ. Glokomlu hastaların psikiyatrik açıdan değerlendirilmesi. Yeni Symposium Journal, 2007; 44: 7-13. Ateşçi FÇ, Karadağ F, Karagöz N, Oğuzhanoğlu NK. Bir üniversite hastanesi yatan hastalarında psikiyatrik bozuklukların dağılımı. 9. Anadolu Psikiyatri Günleri (21-23 Haziran 2000, Edirne) Kongre Kitabı; s: 748.
  • Özmen E. Genel tıpta depresyon. Genel Tıpta Psikiyatrik Sendromlar, Ankara, Hekimler Yayın Birliği 1997; s: 16-117.
  • Eşel E. Genelleşmiş Anksiyete Bozukluğunun Nörobiyolojisi. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2003; 13: 78-87.
  • Erdoğan T, Ünsar A, Süt N. Stresin Çalışanlar Üzerindeki Etkileri: Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2009; 14: 447-61.
  • Ağargün MY, Beşiroğlu L, Kıran ÜK, Özer OA, Kara H. COPE (Başa çıkma tutumlarını değerlendirme ölçeği: Psikometrik özelliklere ilişkin bir ön çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2005; 6: 221-6.
  • Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arch Gen Psychiatry 1961; 4: 561-71.
  • Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin geçerliliği üzerine bir çalışma. Psikoloji Dergisi 1988; 6: 118-22.
  • Aydemir O, Köroğlu E. Beck Depresyon Envanteri. Psikiyatride kullanılan klinik ölçekler. 1. Baskı, Ankara: Hekimler Yayın Birliği, Ajans Matbaacılık 2000; s: 121Spielberger CD, Gorsuch RL, Lushene RE. Manual for the State-Trait Anxiety Inventory. California: Consulting Psychologist’s Pres, Palo Alto 1970; s: 23-49. Öner N, Le Compte A. Durumluk Surekli Kaygı Envanteri El Kitabı, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları 1983; s: 1-26.
  • Carver CS, Scheier MF, Weintraub JK. Assessing coping strategies: A theoretically based approach. J Pers Soc Psychol 1989; 56: 267-83.
  • Bourne RR, Sukudom P, Foster PJ, Tantisevi V, Jitapunkul S, Lee PS, Johnson GJ, Rojanapongpun P. Prevalence of glaucoma in Thailand: a population based survey in Rom Klao District, Bangkok. Br J Ophthalmol 2003; 87: 1069-74.
  • Quigley HA, Vitale S. Models of open-angle glaucoma prevalence and incidence in the United States. Invest Ophthalmol Vis Sci 1997; 38: 83-91.
  • Yoshida M, Okada E, Mizuki N, Kokaze A, Sekine Y, Onari K, Uchida Y, Harada N, Takashima Y. Age-specific prevalence of open-angle glaucoma and its relationship to refraction among more than 60,000 asymptomatic Japanese subjects. J Clin Epidemiol 2001; 54: 1151-8.
  • Tielsch JM, Sommer A, Katz J, Royall RM, Quigley HA, Javitt J. Racial variations in the prevalence of primary open-angle glaucoma. The Baltimore Eye Survey. JAMA 1991; 266: 369-74.
  • Friedman DS, Wolfs RC, O'Colmain BJ, Klein BE, Taylor HR, West S, Leske MC, Mitchell P, Congdon N, Kempen J; Eye Diseases Prevalence Research Group. Prevalence of open-angle glaucoma among adults in the United States. Arch Ophthalmol 2004; 122: 532-8.
  • Brody BL, Gamst AC, Williams RA, Smith AR, Lau PW, Dolnak D, Rapaport MH, Kaplan RM, Brown SI. Depression, visual acuity, comorbidity, and disability associated with age-related macular degeneration. Ophthalmology 2001; 108: 1893-900.
  • Erb C, Batra A, Lietz A, Bayer AU, Flammer J, Thiel HJ. Psychological characteristics of patients with normal-tension glaucoma. Graefe’s Arch Clin Exp phthalmol 1999; 237: 753-7.
  • Yaşan A, Keklikçi U, Tamam U, Ünlü K. Topikal Beta Bloker Kullanımı Sonrası Gelişen Depresif Bozukluk: Bir Olgu Nöropsikiyatri Arşivi, 2007; 44: 124-6.
  • Dimatteo MR, Lepper HS, Croghan TW. Depression is a risk factor for noncompliance with medical treatment: meta-analysis of the effects of anxiety and depression on patient adherence. Arch Intern Med 2000; 160: 2101-7.
  • Katon WJ. Clinical and health services relationships between major depression, depressive symptoms, and general medical illness. Biol Psychiatry 2003; 54: 216
  • Keklikçi U, Yaşan A, Ünlü K, Ceylan V, Balsak S. Glokom ve Topikal Antiglokom İlaçların Depresyonla İlişkisi. Glo-Kat 2007; 2: 255-9.
  • Çelik HC, Acar T. Kronik HD Hastalarında Depresyon ve Anksiyete Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. Fırat Tıp Dergisi 2007; 12: 23Özdemir AK, Özdemir HD, Coşkun A, Taşveren S. Dişhekimliği Fakültesinde protez kliniği ile diğer kliniklerde hasta anksiyetesinin araştırılması. Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 2001; 4: 71-4.
  • Çetinkaya S, Nur N, Ayvaz A, Özdemir D. Sivas İl Merkezinde Yaşayan Hemodiyaliz Hastalarının Depresyon ve Anksiyete Düzeyleri. Türkiye Klinikleri J Nephrol 2008; 3: 56-63.
  • Kayahan M, Sertbaş G. Dahili ve cerrahi kliniklerde yatan hastalarda anksiyetedepresyon düzeyleri ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8: 52-61.
  • Yazıcı K, Tot Ş, Yazıcı A, Kanık A. Hastanede yatan tıbbi hastalarda anksiyete ve depresyon düzeyleri ile sosyodemografik faktörlerin ilişkisi. Yeni Symposium Dergisi 2003; 41: 120-4.
  • Watson D, Weber K, Assenheimer JS, Clark LA, Strauss ME, McCormick RA. Testing a tripartite model: I. Evaluating the convergent and discriminant validity of anxiety and depression symptom scales. J Abnorm Psychol 1995; 104: 3-14. Ravindran AV, Griffiths J, Merali Z, Anisman H. Primary dysthymia: A study of several psychosocial, endocrine and immune correlates. J Affect Disord 1996; 40: 73-8
  • Roy-Byrne PP, Vitaliano PP, Cowley DS, Luciano G, Zheng Y, Dunner DL. Coping in panic and major depressive disorder. Relative effects of symptom severity and diagnostic comorbidity. J Nerv Ment Dis 1992; 180: 179-83.
  • Whatley SL, Foreman AC, Richards S. The relationship of coping style to dysphoria, anxiety, and anger. Psychol Rep 1998; 83: 783-91.
  • Hoffart A, Martinsen EW. Coping strategies in major depressed, agoraphobic and comorbid in-patients: A longitudinal study. Br J Med Psychol 1993; 66: 143-55. Erdem M, Çelik C, Doruk A, Özgen F. Yaygın anksiyete bozukluğunda başa çıkma tutumları. Anatol J Clin İnvestig 2008; 2: 101-5.
  • Crick RP. Epidemiology and screening of open-angle glaucoma. Curr Opin Ophthalmol 1994; 5:3-9.
  • Granström PA, Norell S. Visual ability and drug regimen: relation to compliance with glaucoma therapy. Acta Ophthalmol 1983; 61: 206-19.
  • Polk IJ. Drug compliance in the elderly. JAMA 1982; 248: 1239.
  • Kaiserman I, Kaiserman N, Elhayany A, Vinker S. Topical beta-blockers are not associated with an increased risk of treatment for depression. Ophthalmology 2006; 113: 1077-80.

-

Yıl 2013, Cilt: 35 Sayı: 1, 39 - 50, 22.03.2013

Selma Çetinkaya Ayşe Vural Özeç Deniz Özdemir Önder Kavakcı Haldun Sümer Haydar Erdoğan

Öz

Aim. Glaucoma is usually seen in older age, resulting in a chronic disease leading to blindness if not treated. This study was performed to evaluate depression and anxiety symptoms levels as well as coping strategy in glaucoma patients. Methods. This study, which was a descriptive crosssectional research, was performed with 144 glaucoma patients out of 170 who were admitted to Cumhuriyet School of Medicine, Department of Practice and Research Hospital eye unit between November 2007 and May 2009. As a control group, 152 patients whose were admitted to other out patients clinics with different chronic disorders were taken. The data were collected by questionnaire method. Questions were asked to determine the demographic profile and psychological status of the patients as well as their knowledge about glaucoma. Beck Depression Inventory and State-Trait Anxiety Inventory I-II (STAI-I, STAI-II) and Coping Strategies with Stress Inventory (COPE) were used for psychological evaluation. Results. There was a statistically significant difference between study and control group in terms of BDI, STAI-I and STAI-II mean points (p<0.05). In patients of study group, incidence of depression symptoms over the cut point was 45.8% while it was 38.5% in the control group. In both groups, avarage depression points of women patients were found to be significantly higher compared to male patients (p<0.05). The most frequent overcoming methods in the study group were overcome religiously, positive reevaluation and progress, active overcoming, respectively. In control group, it was overcome religiously, positive reevaluation and progress, and getting social support. It has been found that emotional-focused coping was the most used method in both groups. Within the emotional coping methods, relegious coping was in the first place and positive interpretation and development was in the second place. In the third place, as problem focused coping methods, it was active coping in the study group whereas it was beneficial social support in the control group. In terms of overcoming methods, there was statistically significant difference between groups except denial (p<0.05). Conclusion. Glaucoma commonly causes depression and anxiety in patients. Therefore, during regular eye examinations of glaucoma patients, psychiatric evaluation and treatment should be performed.

Anahtar Kelimeler

Glaucoma depression anxiety coping strategie

Kaynakça

  • Thylefors B, Negrel AD. The global impact of glaucoma. Bulletin of the World Health Organization 1997; 72: 323-6.
  • Hikmet Özçetin. Klinik göz hastalıkları. Nobel kitabevleri 2003; s: 154-5.
  • Leske MC. The Epidemiology of open-angle glaucoma: a review. Am J Epidemiology 1983; 118: 166-91.
  • Karlıdağ R, Ünal S, Evereklioğlu C, Sipahi B, Er H, Yoloğlu S. Stressful life events, anxiety, depression and coping mechanisms in patients with Behçet's disease. J Eur Acad Dermatol Venereol 2003; 17: 670-5.
  • McGwin G Jr, Li J, McNeal S, Owsley C. The impact of cataract surgery on depression among older adults. Ophthalmic Epidemiol 2003; 10: 303-13.
  • Wilson Mr, Coleman AL, Yu F, Fong Sasaki I, Bing EG, Kim MH. Depression in patients with glaucoma as measured by self-report surveys. Ophthalmology 2002; 109: 1018-22.
  • Elbozan Cumurcu B, Cumurcu T, Çam Çelikel F, Etikan İ. Glokomlu hastaların psikiyatrik açıdan değerlendirilmesi. Yeni Symposium Journal, 2007; 44: 7-13. Ateşçi FÇ, Karadağ F, Karagöz N, Oğuzhanoğlu NK. Bir üniversite hastanesi yatan hastalarında psikiyatrik bozuklukların dağılımı. 9. Anadolu Psikiyatri Günleri (21-23 Haziran 2000, Edirne) Kongre Kitabı; s: 748.
  • Özmen E. Genel tıpta depresyon. Genel Tıpta Psikiyatrik Sendromlar, Ankara, Hekimler Yayın Birliği 1997; s: 16-117.
  • Eşel E. Genelleşmiş Anksiyete Bozukluğunun Nörobiyolojisi. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni 2003; 13: 78-87.
  • Erdoğan T, Ünsar A, Süt N. Stresin Çalışanlar Üzerindeki Etkileri: Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 2009; 14: 447-61.
  • Ağargün MY, Beşiroğlu L, Kıran ÜK, Özer OA, Kara H. COPE (Başa çıkma tutumlarını değerlendirme ölçeği: Psikometrik özelliklere ilişkin bir ön çalışma. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2005; 6: 221-6.
  • Beck AT, Ward CH, Mendelson M, Mock J, Erbaugh J. An inventory for measuring depression. Arch Gen Psychiatry 1961; 4: 561-71.
  • Hisli N. Beck Depresyon Envanterinin geçerliliği üzerine bir çalışma. Psikoloji Dergisi 1988; 6: 118-22.
  • Aydemir O, Köroğlu E. Beck Depresyon Envanteri. Psikiyatride kullanılan klinik ölçekler. 1. Baskı, Ankara: Hekimler Yayın Birliği, Ajans Matbaacılık 2000; s: 121Spielberger CD, Gorsuch RL, Lushene RE. Manual for the State-Trait Anxiety Inventory. California: Consulting Psychologist’s Pres, Palo Alto 1970; s: 23-49. Öner N, Le Compte A. Durumluk Surekli Kaygı Envanteri El Kitabı, İstanbul, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları 1983; s: 1-26.
  • Carver CS, Scheier MF, Weintraub JK. Assessing coping strategies: A theoretically based approach. J Pers Soc Psychol 1989; 56: 267-83.
  • Bourne RR, Sukudom P, Foster PJ, Tantisevi V, Jitapunkul S, Lee PS, Johnson GJ, Rojanapongpun P. Prevalence of glaucoma in Thailand: a population based survey in Rom Klao District, Bangkok. Br J Ophthalmol 2003; 87: 1069-74.
  • Quigley HA, Vitale S. Models of open-angle glaucoma prevalence and incidence in the United States. Invest Ophthalmol Vis Sci 1997; 38: 83-91.
  • Yoshida M, Okada E, Mizuki N, Kokaze A, Sekine Y, Onari K, Uchida Y, Harada N, Takashima Y. Age-specific prevalence of open-angle glaucoma and its relationship to refraction among more than 60,000 asymptomatic Japanese subjects. J Clin Epidemiol 2001; 54: 1151-8.
  • Tielsch JM, Sommer A, Katz J, Royall RM, Quigley HA, Javitt J. Racial variations in the prevalence of primary open-angle glaucoma. The Baltimore Eye Survey. JAMA 1991; 266: 369-74.
  • Friedman DS, Wolfs RC, O'Colmain BJ, Klein BE, Taylor HR, West S, Leske MC, Mitchell P, Congdon N, Kempen J; Eye Diseases Prevalence Research Group. Prevalence of open-angle glaucoma among adults in the United States. Arch Ophthalmol 2004; 122: 532-8.
  • Brody BL, Gamst AC, Williams RA, Smith AR, Lau PW, Dolnak D, Rapaport MH, Kaplan RM, Brown SI. Depression, visual acuity, comorbidity, and disability associated with age-related macular degeneration. Ophthalmology 2001; 108: 1893-900.
  • Erb C, Batra A, Lietz A, Bayer AU, Flammer J, Thiel HJ. Psychological characteristics of patients with normal-tension glaucoma. Graefe’s Arch Clin Exp phthalmol 1999; 237: 753-7.
  • Yaşan A, Keklikçi U, Tamam U, Ünlü K. Topikal Beta Bloker Kullanımı Sonrası Gelişen Depresif Bozukluk: Bir Olgu Nöropsikiyatri Arşivi, 2007; 44: 124-6.
  • Dimatteo MR, Lepper HS, Croghan TW. Depression is a risk factor for noncompliance with medical treatment: meta-analysis of the effects of anxiety and depression on patient adherence. Arch Intern Med 2000; 160: 2101-7.
  • Katon WJ. Clinical and health services relationships between major depression, depressive symptoms, and general medical illness. Biol Psychiatry 2003; 54: 216
  • Keklikçi U, Yaşan A, Ünlü K, Ceylan V, Balsak S. Glokom ve Topikal Antiglokom İlaçların Depresyonla İlişkisi. Glo-Kat 2007; 2: 255-9.
  • Çelik HC, Acar T. Kronik HD Hastalarında Depresyon ve Anksiyete Düzeylerinin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi. Fırat Tıp Dergisi 2007; 12: 23Özdemir AK, Özdemir HD, Coşkun A, Taşveren S. Dişhekimliği Fakültesinde protez kliniği ile diğer kliniklerde hasta anksiyetesinin araştırılması. Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Dergisi 2001; 4: 71-4.
  • Çetinkaya S, Nur N, Ayvaz A, Özdemir D. Sivas İl Merkezinde Yaşayan Hemodiyaliz Hastalarının Depresyon ve Anksiyete Düzeyleri. Türkiye Klinikleri J Nephrol 2008; 3: 56-63.
  • Kayahan M, Sertbaş G. Dahili ve cerrahi kliniklerde yatan hastalarda anksiyetedepresyon düzeyleri ile stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2007; 8: 52-61.
  • Yazıcı K, Tot Ş, Yazıcı A, Kanık A. Hastanede yatan tıbbi hastalarda anksiyete ve depresyon düzeyleri ile sosyodemografik faktörlerin ilişkisi. Yeni Symposium Dergisi 2003; 41: 120-4.
  • Watson D, Weber K, Assenheimer JS, Clark LA, Strauss ME, McCormick RA. Testing a tripartite model: I. Evaluating the convergent and discriminant validity of anxiety and depression symptom scales. J Abnorm Psychol 1995; 104: 3-14. Ravindran AV, Griffiths J, Merali Z, Anisman H. Primary dysthymia: A study of several psychosocial, endocrine and immune correlates. J Affect Disord 1996; 40: 73-8
  • Roy-Byrne PP, Vitaliano PP, Cowley DS, Luciano G, Zheng Y, Dunner DL. Coping in panic and major depressive disorder. Relative effects of symptom severity and diagnostic comorbidity. J Nerv Ment Dis 1992; 180: 179-83.
  • Whatley SL, Foreman AC, Richards S. The relationship of coping style to dysphoria, anxiety, and anger. Psychol Rep 1998; 83: 783-91.
  • Hoffart A, Martinsen EW. Coping strategies in major depressed, agoraphobic and comorbid in-patients: A longitudinal study. Br J Med Psychol 1993; 66: 143-55. Erdem M, Çelik C, Doruk A, Özgen F. Yaygın anksiyete bozukluğunda başa çıkma tutumları. Anatol J Clin İnvestig 2008; 2: 101-5.
  • Crick RP. Epidemiology and screening of open-angle glaucoma. Curr Opin Ophthalmol 1994; 5:3-9.
  • Granström PA, Norell S. Visual ability and drug regimen: relation to compliance with glaucoma therapy. Acta Ophthalmol 1983; 61: 206-19.
  • Polk IJ. Drug compliance in the elderly. JAMA 1982; 248: 1239.
  • Kaiserman I, Kaiserman N, Elhayany A, Vinker S. Topical beta-blockers are not associated with an increased risk of treatment for depression. Ophthalmology 2006; 113: 1077-80.
Toplam 38 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Dahili Tıp Bilimleri Araştırma Yazıları
Yazarlar

Selma Çetinkaya

Ayşe Vural Özeç

Deniz Özdemir

Önder Kavakcı

Haldun Sümer

Haydar Erdoğan

Yayımlanma Tarihi 22 Mart 2013
Yayımlandığı Sayı Yıl 2013Cilt: 35 Sayı: 1

Kaynak Göster

AMA Çetinkaya S, Vural Özeç A, Özdemir D, Kavakcı Ö, Sümer H, Erdoğan H. Glokom hastalarının depresyon ve anksiyete belirti düzeyleri ile başa çıkma tutumları. CMJ. Mart 2013;35(1):39-50.